Israëlitische ziekenhuizen

Het eerste Nederlandsch Israëlitisch Ziekenhuis werd rond 1840 gevestigd aan de Nieuwe Keizersgracht 104 in Amsterdam. In 1881 ontwierp Isaac GosschalkinfoIzak, Amsterdam 18-04-1838 – Brussel (B) 10-10-1907 (69) er een nieuw ziekenhuis, dat kort daarna werd uitgebreid met het Israëlitisch Krankzinnigengesticht. Om ruimte te maken voor de uitbreiding van het ziekenhuis verhuisde deze afdeling in 1920 naar het Geneeskundig Gesticht Apeldoornsche Bosch van het Centraal Israëlitisch Krankzinnigengesticht (CIK). Dit complex, aan de Zutphenseweg in Apeldoorn, bestond uit twaalf jugendstil gebouwen, genoemd naar de twaalf stammen van Israël.

Jacob Baars
In 1931 breidde het Amsterdamse ziekenhuis nogmaals uit. Jacob BaarsinfoJacobus, Amsterdam 25-04-1886 – Amsterdam 01-11-1956 (70) kreeg de opdracht om de nieuwe vleugel van het ziekenhuis te ontwerpen. Hij had zojuist zijn eigen woonhuis aan de Fransche Laan (nu Henri Polaklaan 11b) gebouwd, in de stijl van Frank Lloyd Wright.infoFrank Lincoln, Richland Center (Wisconsin, VS) 1867 – Phoenix (Arizona, VS) 1959 (91)
Voor de nieuwe ziekenhuisvleugel werden twee pakhuizen gesloopt, evenals de woning van de geneesheer directeur die naar de Nieuwe Keizersgracht 116 verhuisde; het zusterhuis werd op de verdiepingen boven het woonhuis gevestigd.
De nieuwbouw werd op 1 juli 1931 in gebruik genomen en bracht met 60 extra bedden, het totaal op 300. Aan de gracht bevonden zich onder meer de bestuurskamer en de kantoren van het ziekenhuis en van het Nederlands Israëlitisch Armbestuur (NIA). Dr. S. J. Philips, voorzitter van het NIA, deed een schenking ter gelegenheid van zijn 50-jarig jubileum als arts om deze kamers in te richten en te meubileren.infoAlgemeen Handelsblad, 1 juli 1931
De opdracht hiertoe werd verstrekt aan Ad Grimmon, die in 1916 het woonhuis van diamantair Soesman Konijn aan de De Lairessestraat had ingericht en waar Grimmon in de jaren ’20 tijdelijk verbleef. Soesman’s broer Salomon was in 1931 één van de bestuurders van het NIA.infoVan 1922 tot zijn overlijden in 1932, Verwaijen, p. 163

Mannenpaviljoen en Paedagogium Achisomog
Ook het Apeldoornse ziekenhuis werd uitgebreid, met een paviljoen voor 44 mannelijke psychiatrische patiënten. Grimmon werd betrokken bij het interieur van het nieuwe Mannenpaviljoen, dat in september 1931 werd geopend. Hij gaf de “de nodige deviezen voor de kleuren van wanden, stoffering en meubilair”, zodat werd gezorgd voor een gezellige, huiselijke omgeving.infoNieuwe Apeldoornsche Courant, 7 september 1931
Een volgende uitbreiding, in 1933, betrof een nieuw paviljoen voor minder begaafde Joodse kinderen, het Paedagogium Achisomog. Het werd ontworpen door Jacob Baars en Johan Kortlang,infoJohannes Evert Wilhelm Gijsbrecht, Velp 14-02-1888 – Apeldoorn 03-08-1945 (57) in een traditionele stijl met functionalistische elementen. Kortlangs vader Fokko Kortlang had zijn architectenpraktijk opgeheven om directeur te worden van zwakzinnigeninrichting ’s Heerenloo in Ermelo; door samenvoeging met de inrichtingen Groot Emaus, Lozenoord en Veldwijk werd dit een van de grootste christelijke complexen voor psychiatrische zorg in Nederland.

Sanatorium voor Joodse mannen
In dezelfde periode kreeg Grimmon een vervolgopdracht van het CIK: voor een ingrijpende verbouwing van het A.C. Wertheimhuis aan de Plantage Parklaan 15 in Amsterdam. Dit sanatorium voor 30 Joodse mannen was een dependance van Het Apeldoornse Bosch. Het geheel gerenoveerde pand, dat op 3 mei 1934 met 700 bezoekers werd heropend “vond algemeen bewondering”. Geroemd werd de wijze waarop bouwmeester A. Grimmon “met de hem eigen esthetische smaak en praktisch inzicht het huis heeft weten om te toveren tot wat het nu is.”infoNieuw Israelietisch Weekblad, 11 mei 1934
Grimmon ontwierp ook een werkplaats voor in de tuin, waarvoor het budget 3.500 gulden bedroeg (€ 32.000 in 2013).

Het Apeldoornsche Bosch
Een maand na de heropening van het A.C. Wertheimhuis vond het jubileum van het Apeldoornsche Bosch plaats. “De viering van het 25-jarig bestaan van Het Apeldoornsche Bosch mag in de annalen van de Vereniging Centraal Israëlitisch Krankzinnigengesticht in Nederland zeer zeker met gulden letteren worden geboekstaafd”, schreef het Nieuw Israëlitisch Weekblad, dat uitvoerig verslag deed van het officiële programma.infoNieuw Israelitisch Weekblad, 1 juni 1934 Aanwezig waren onder meer de Commissaris van de Koningin van Gelderland, het gehele College van B&W van Apeldoorn, meerdere rabbijnen en tal van vertegenwoordigers van andere ziekenhuizen, uit onder meer Deventer, Franeker en Zupthen, de oud-directeur van het Wilhelmina Gasthuis, “alsmede de heren architecten Jac. S. Baars en A. Grimmon en de tuinarchitect K.C. van Nes.”infoKlaas Cornelis, Boskoop 23-04-1876 – Almelo 20-08-1952 (76)
Negen jaar later, op 21 januari 1943, vond de razzia plaats in het Apeldoornsche Bosch, die na de oorlog ‘de schande van Apeldoorn’ is genoemd. 1.023 geestelijk gehandicapte joodse kinderen en 46 personeelsleden uit het Apeldoornse Bosch werden door de nazi’s gedeporteerd. Zij zijn allemaal omgekomen in Auschwitz.infoPresser (1965), p. 322
Van de gebouwen van Het Apeldoornsche Bosch zijn alleen het hoofdgebouw Hannah en het gebouw Ribes bewaard gebleven. De Amsterdamse ziekenhuizen zijn gesloopt. In het huis van de familie Fuldauer, die aan de deportatie is ontkomen, is het Herinneringscentrum Apeldoornsche Bosch ondergebracht.

© Archief Grimmon

 

Print Friendly, PDF & Email