In 1889 startten de zwagers Leopold Schwarz
Levi, Zutphen 09-04-1864 – Amsterdam 05-05-1920 (56) en Jos PolakJoseph Jacobsz, Oosterdiep 20-04-1855 – Amsterdam, ?-10-1932 (77) vanuit Polaks tuinkamer in Zutpen een bedrijf in geurstoffen. De onderneming groeide uit tot de fabriek Polak & Schwarz Essencefabrieken, die in 1896 in Zaandam werd gevestigd.
Wereldconcern
Polak verliet het bedrijf in 1910, om in 1914 met zijn zoons JaapJacob, Zutphen, 06-07-1885 – (VS) 1976 (90 of 91) en HenriZutphen 28-02-1887 – Vorarlberg (O) 18-01-1931 (43) de essencefabriek Polak Frutal Works (PFW)De fabriek komt ook voor onder de namen NV Polak Frutal Werken, Frutal Works en Polak Fruital Works op te richten. Het bedrijf startte in een leegstaand schoensmeersbedrijfje aan de Lageweg in Amersfoort. Vier jaar later werd een nieuw gebouw betrokken aan de Nijverheidsstraat 7 (de latere Nijverheidslaan Zuid), ter hoogte van de Gaslaan. Aanvankelijk produceerde de fabriek geur- en smaakstoffen op natuurlijke basis (fruitextracten), later chemisch. Het bedrijf groeide vanaf 1917 uit tot een wereldconcern; al in 1939 waren er onder meer kantoren en fabrieken in New York, Parijs, Londen en Brussel.Amersfoortsch Dagblad, 19 juli 1939
Pomona
Jos Polak en zijn zoon Henri overleden begin jaren ’30; Jaap Polak zette het bedrijf voort met zijn zoons. Voor zijn woonhuis gaf hij Ad Grimmon de opdracht om zijn Amersfoortse landhuis Villa Grasheuvel in te richten. Enkele jaren daarna vroeg hij hem om de fabriek met een nieuw kantoor- en magazijngebouw uit te breiden; Grimmon ontwierp ook het interieur plus het meubilair voor de directiekamer. Het was de laatste uitbreiding van de fabriek, die in 1939 werd opgeleverd.
Na de Tilburgse Villa Weil werd dit gebouw het tweede bouwproject waarbij Grimmon verantwoordelijk was voor de architectuur; in dit geval was hij de enige architect. Het ontwerp toonde verwantschap met zowel Duitse als Britse moderne bewegingen en bevatte verschillende onderdelen die te vergelijken zijn met die van Villa Weil. De maquette heeft nog lang in Grimmons woning aan het Molenpad gestaan.Volgens een neef van Joop Grimmon-Van Dijk
Ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum van PFW op 29 juli 1939 schonk het personeel het beeld Pomona (de Romeinse godin van de boomvruchten) aan de directie; het werd gemaakt door John Rädecker.Johannes Anton, Amsterdam 05-09-1885 – Amsterdam 12-01-1956 (70)
Emigratie
Toen de oorlog uitbrak was Jaap Polak op een zakenreis in Parijs met zijn vrouw Eefje Alexander.Eva Eliseba, Amsterdam 16-11-1892 – Sarasota (VS) 05-06-1967 (74) Hun chauffeur Willem Maarseveen – voorheen chauffeur van de Duitse keizer te Huis Doorn – bracht hen daarvandaan met de auto naar Portugal, waar ze enkele maanden bleven; ze stuurden hem op 6 september 1940 een ansichtkaart uit Lissabon. Hun jongste zoons ErnstErnest H., Amersfoort 1921 – (VS) 1954 (33) en Bernardin de VS Bernie genoemd, Amersfoort – Englewood (VS) 07-12-2012 (95) hadden ze al in 1939 naar New York gestuurd, waar oudste zoon FredFrits Johan Jacob, Amersfoort ? – 05-09-1954 vliegtuigongeluk boven Ierland inmiddels enkele jaren werkte als internationaal sales manager. Begin 1941 kwamen Jaap en Eefje Polak ook in Amerika aan. Daar voegde hun schoonzus Emilie Parser zich bij hen. Na de oorlog zetten de drie zoons het bedrijf vanuit Amerika voort, met Bernard aan het hoofd.
Artikel
In 1941 publiceerde Grimmon een artikel over de uitbreiding in het Bouwkundig WeekbladGrimmon (1941) met foto’s van Eva Besnyö:Eva Marianna, Boedapest (H), 29-04-1910 – Laren 12-12-2003 (93)
“Kantoor- en magazijngebouw te Amersfoort. A.A.M. Grimmon, architectBouwkundig Weekblad 62 (1941), nr. 36, p. 299-303 Dit gebouw, kantoor- en magazijngebouw met kelders, portiers- en rijksambtenarenloge, voor een Essencefabriek te Amersfoort (om de gehele titel te gebruiken), is een harmonieuze onderwerping aan de hoofdlijn. In het minste een streven naar heroïek, geen ‘Dome der Arbeit’, geen verspilde kracht. Alles afgewogen, formeel-koel, beheerst, klassiek van houding. Betonskelet zorgt voor schematische eenvoud, vullingen van gepleisterde baksteen brengen meer wanden dan muren. Door het onzichtbaar houden van de technische samenstelling in wezen een bekledingsarchitectuur met mooie materialen in fijne kleuren. Een architectuurrichting die vaag verband houdt met vroegere en andere uitvindingen, herinneringen, dooréénvlechtingen, oude Italianen, Puvis de Chavannes, pleisterarchitectuur van moderne Duitsers: onbewogen ook, in de sociale golven. Een architectuur van genietend proeven. Fotogeniek: vlakke muren als achtergronden voor bestudeerde details. Toch wel zich aanpassend bij typisch doel van het gebouw: oliën, essences, geuren, een wereld van vluchtigheid met een achtergrond van doodnuchtere zakelijkheid.
Een voorportaal als van een tempel. Links een laag gebouwtje met een deurtje onder een afdak op dunne stalen zuiltjes. Het terrein van de portier en de rijksambtenaren: alcohol! De tegels van dit voorplein met grijsgroen granietsteenslag, de stoep van Oberkirchner. De gevel gepleisterd met afwerklaag van licht zandsteenkleurige terranova, grove korrel. De stalen ramen licht grijs-wit geschilderd, stalen ramen van de kelder donkergrijs. Hoofdingangspui donker sepiakleurig, met smalle blanke roestvrij stalen donkere glaslijsten. Binnen: ook toepassing van terranova, hallvloer van zandstenen tegels 40×40. Traptreden en bordessen enz. belegd met blauwe rubber met wit metalen strippen.
De technische medewerking bestond uit: de firma v/h J. en D. Eilmann, Zaandam, bouwconstructie; Ir. H. van Couwelaar, Amsterdam, adviseur centr. verwarming, ventilatie en electr. Installatie. Het werk werd uitgevoerd door T. van Hoogevest N.V., aannemer te Amersfoort.”
Sloop van de Amersfoortse gebouwen
Een aantal jaren na de oorlog, in 1954, bezochten Jaap en Eefje Polak met hun zoon Fred PFW in Amersfoort ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van de fabriek.Dagblad voor Amersfoort, 23 augustus 1954
In 1973 is PFW verkocht aan Hercules Inc., dat deel werd van een grotere Amerikaanse groep nadat alle delen van PFW verkocht waren. De parfumtak werd eigendom van H&R, een dochteronderneming van Bayer. In 1984 verhuisde PFW vanwege nieuwe milieunormen en ruimtegebrek naar een nieuwe fabriek de Veemweg 29-31 in Barneveld. Op dit bedrijventerrein staan PFW Aroma Chemicals en Givaudan Nederland, de legale opvolgers van Polak Frutal Works.
De Amersfoortse gebouwen van PFW zijn gesloopt. Op de locatie waar de fabriek heeft gestaan, daar waar de Gaslaan en de huidige Piet Mondriaanlaan bij elkaar komen, herinnert niets meer aan de fabriek.
De zes stoelen uit de directiekamer bevinden zich sinds ca. 1995 in de Collectie Rutten. Rädeckers beeld Pomona zou terechtgekomen zijn bij Ernst Polak in Amerika. Mogelijk staat een kopie van het beeld bij PFW Aroma Chemicals.e-mail A. Rutten, 12 mei 2015 PFW is nu eigendom van SC Kelkar Group uit Mumbai, India.
© Archief Grimmon
