Uitbreidingsplan Zuid der Gemeente Amsterdam
In 1915 stelde de gemeente Amsterdam, met enige wijzigingen, Plan Zuid vast. Met de uitvoering van dit grote uitbreidingsplan, ontworpen door architect H.P. Berlage
Hein (Hendrik Petrus), Amsterdam 21-02-1856 – Den Haag 12-08-1934 (78) moest haast worden gemaakt. Er was sprake van ‘ogenblikkelijke behoefte aan bouwterreinen’; de gemeente had al aanvragen voor gronduitgifte in erfpacht ontvangen. Dat de aanvragers snel wilden starten met de bouw kon er bovendien aan bijdragen dat werkloosheid onder bouwvakkers zou worden voorkomen.Algemeen Handelsblad, 6 januari 1915, p. 7 Daarom besloot het College van BenW bij de begrotingsbehandeling 1915 om, vooruitlopend op de formalisering van de wijzigingen in het ontwerpplan, de voorgevelrooilijnen nu reeds vast te stellen. Berlage had geen bezwaar tegen dit besluit.Maasbode, 6 januari 1915, p. 2. Overigens schoten de procedurele vaststellingen van Plan Zuid niet op en de nadere uitwerking van het bebouwingsplan liet op zich wachten. Nadat alle gronden aan de De Lairessestraat in 1916 waren uitgegeven stelde de gemeente daarom nogmaals versneld rooilijnen vast voor de aangrenzende nieuw te bouwen woonstraten, De Telegraaf, 1 oktober 1916, p.7, Algemeen Handelsblad 6 oktober 1916, p. 9
Er werd voortvarend gestart met de aanleg van de straat, de riolering en de tramlijn. Vanwege het lawaai van de werkzaamheden konden de tuinconcerten van het Concertgebouw een tijdje niet plaatsvinden, maar de nieuwe, lange straat zou een mooie straat worden. Al snel verhuisde burgemeester Tellegen naar de De Lairessestraat.Toen Tellegen naar verhuisde was de overzijde deels nog onbebouwd. Ophoging van de overzijde met wit zand maakte het directe uitzicht van de burgemeester aangenamer, en loste ook het probleem van de vele muggen uit de polder enigszins op. De Nieuwe Courant, 11 augustus 1915
Ontwikkeling van vier percelen
Op 14 juli 1915 besloot de gemeenteraad om aan ontwikkelaar G. J. Venemans,20 november 1862, Winterswijk – 27 mei 1923, Amsterdam (60) N.V. Maatschappij tot Exploitatie van onroerende goederen, een gemeenteterrein aan de De Lairessestraat van 1.080 m2 uit te geven tegen een erfpachtcanon van 202,50 gulden per m3 per jaar.Het Nieuws van den Dag, 2 juli 1915, p.3, De Standaard 14 juli 1915, p. 2 Op dit terrein zou Venemans vier percelen met daarop elk één woning realiseren. Het ontwerp van de gevel van deze woningen is te vinden in het archief van Architectenbureau Baanders.Herman Ambrosius Jan Baanders, Amsterdam 13-02-1876 – Amsterdam 27-05-1953 (77) en Jan Baanders, Amsterdam 08-09-1884 – Laren NH 26-05-1966 (81) De vier woningen kregen de huisnummers Soesman KonijnAmsterdam 26-03-1875 – Bergen Belsen (D) 28-01-1945 (69), tweede van elf kinderen van Abraham Konijn, diamantslijper, en Grietje Polak uit de Korte Koningsstraat 27, later Zwanenburgwal 66 en zijn vrouw Julie Prins.Dinxperlo, 06-07-1883 – Bergen Belsen (D), 23-02-1945 (61), dochter van Maurits Prins, tapijtfabrikant, en Friderika Martha Kalish uit Berlijn Voor het interieurontwerp van het nieuwe huis verstrekten zij een opdracht aan Ad Grimmon.
Duits-Oostenrijks georiënteerd interieur
Frans van Burkom publiceerde een gedetailleerd artikel over het rijke interieur, waarbij hij Konijn karakteriseerde als “een liberale, geïntegreerde jood [..] met een grote culturele belangstelling en een ontwikkeld oog voor de toen modernste vormgeving.” Het “Duits-Oostenrijks zakelijk elegant georiënteerde interieur” schreef Van Burkom volledig toe aan Grimmon. Ook beargumenteerde hij dat John Rädecker,Johannes Anton, Amsterdam 05-09-1885 – Amsterdam 12-01-1956 (70) zij het met frisse tegenzin, enkele onderdelen van het decoratieprogramma naar ontwerp van zijn vriend Grimmon uitvoerde.Van Burkom (2012)
De theosofische invloeden die Van Burkom in het ontwerp herkende zijn mogelijk terug te voeren op Grimmons leerperiode bij Mathieu Lauweriks.Johannes Ludovicus Mattheus, Roermond 25-08-1864 – Amsterdam 15-04-1932 (68) Grimmon zelf kwam uit eeen katholieke familie In de oriëntaals georiënteerde kunsttoepassingen zag hij een direct verband met de belangstelling van Ed. CuypersEduard Henricus Gerardus Hubertus), Roermond 18-04-1859 – Den Haag 01-06-1927 (68) die in 1909 een architectenbureau in Batavia had opgericht; zijn bureaupublicaties vanuit Nederlands Oost-Indië moeten volgens hem een inspiratiebron zijn geweest voor architecten als De Klerk, Kramer en Van der Mey. Hieraan kon ik op grond van de foto van bureau Ed. Cuypers toevoegen dat Grimmon hun collega bij Cuypers was.Cilly Jansen (2014)
Bij een bezoek aan het huis, in 2013, bleek het interieur gedeeltelijk bewaard te zijn gebleven. Direct viel het prachtige, industrieel vervaardigde blokjesparket op, evenals het houtwerk, het marmer en de glas-in-lood ramen. Het bovenlicht met de rozen, aan de straatzijde, is gesigneerd met de tekst A. Grimmon delineavit 1916, Le Nobel fecit: getekend door A. Grimmon, gemaakt door Le Nobel. Glazenier Jacobus le Nobel,Jacobus Willem, Middelburg 07-01-1866 – Bloemendaal 29-12-1924 (28) die zijn atelier rond 1900 in Amsterdam had geopend, was voordien onder meer tekenaar en bedrijfsleider geweest bij de Koninklijke Nederlandsche Glasfabriek J.J.B.J. Bouvy in Dordrecht. Hij ontwierp onder meer glas-in-loodramen voor het Rijksmuseum. In het Atelier Le Nobel werden ook ontwerpen van anderen uitgevoerd, zoals die van Grimmon voor het huis van de familie Konijn-Prins.
Familie Konijn aan de De Lairessestraat 39
In het najaar van 1916 betrok de familie Konijn met (toen) vier kinderen, het huis aan de De Lairessestraat 39.Op 23 februari 1917 plaatste Julie Konijn een advertentie in het Nieuws van den Dag voor een kinderjuffrouw voor haar vier kinderen, waarvan drie schoolgaand.
Soesman Konijn was afkomstig uit een Amsterdamse familie van diamanthandelaren. Hij reisde veel, vooral naar Londen en Antwerpen. Thuis verzamelde hij kunst, en misschien speelde hij viool, er was althans een viool in huis.De studieviool werd op 7 mei 1927 te koop aangeboden via Algemeen Handelsblad Julie Prins kwam uit Dinxperlo; haar vader was een tapijthandelaar uit Arnhem, haar moeder kwam uit Berlijn. Ze bestierde het huishouden met drie meisjes die al dan niet intern waren. De meisjes werkten in de keuken en dienden aan tafel, ze deden naai-, verstel- en strijkwerk en namen de kinderen mee naar buiten in de grote vakanties.Diverse advertenties dagbladen in de jaren 1917-1938
Eén van de dochters, RachelRachel Konijn, Amsterdam 1903 – Amsterdam 11-07-1993 (89, 90) of Margaretha,Margaretha Verkozen-Konijn, Amsterdam 28-01-1908 – San Francisco (USA) 17 maart 1978 (70) zou in de jaren ’30, na afronding van haar studie klassieke letterkunde, vanuit het ouderlijk huis aan de De Lairessestraat bijles geven voor het Staatsexamen.Algemeen Handelsblad, 17 mei 1935. Margaretha bleef na haar huwelijk in 1936 met haar echtgenoot Andries VerkozenAndries Johan / Andrew, Rotterdam 06-12-1903 – Pensacola (FL/USA) 16-04-1997 (93) en dochter – en eveneens een kindermeisje – bij haar ouders inwonen totdat ze een woning vond voor haar gezin in een blok verderop, aan de Johannes Verhulststraat 81 bis.
MarthaMartha Frederika Konijn, Amsterdam 19 januari 1909 – Auschwitz (direct na 20 juli) 1943 (34) en haar vriend Max KalkerAmsterdam 5 november 1905 – Auschwitz (direct na 20 juli) 1943 (37) kondigden intussen in enkele dagbladen aan dat zij op zondag 1 mei 1938, van half 3 tot half 5, een ontvangst organiseerden aan de De Lairessestraat ter gelegenheid van hun verloving.o.a. Nieuw Israëlitisch Weekblad, 21 april 1938 Op hun huwelijksdag, 12 januari 1939 betrokken zij het benedenhuis Sarphatistraat 115. Enkele maanden later waren ze terug in de buurt, aan de Wouwermanstraat 37 huis, vlakbij Martha’s ouders en Margaretha. Martha en Max Kalker-Konijn kregen twee kinderen.
De jongere broers BramAbraham Benjamin Konijn, Amsterdam 30-05-1910 – San Mateo (CA/USA) 31-10-1971 (61) en HenkHendrik Salomon Konijn, Amsterdam 17-03-1918 – Oakland (USA) 14-10-2008 (90) behaalden allebei hun diploma aan de vijfjarige Handelsschool. Bram begon als volontair diamantslijper. In 1930 reisde hij voor een half jaar naar New York.Stadsarchief Amsterdam te Amsterdam, Militieregisters, Deel: 4475, Periode: 1827-1940, Amsterdam, archief 5182, 30 mei 1910. Bram werd voorgoed afgekeurd voor militaire dienst, hij was bijziend. Hij reisde op 19 maart met de SS Rotterdam naar New York reisde, en op 20 september 1930 weer terug zou gaan naar Rotterdam met de SS Nieuw Amsterdam, met eindbestemming Lairessestraat 39, Amsterdam. Stadsarchief Rotterdam, Passagierslijsten. De reis was geboekt door American Express Amsterdam Henk vervolgde zijn opleiding aan de Nederlandsche Handelshogeschool in Rotterdam, voorloper van de Erasmusuniversiteit, waar hij Economie studeerde.Stadsarchief Amsterdam te Amsterdam, Militieregisters, Deel: 4504, Periode: 1827-1940, Amsterdam, archief 5182, 17 maart 1918. De Handelshogeschool werd in 1913 opgericht aan de Pieter de Hooghweg Rotterdam WillemWillem Maurits Konijn (William, Bill), Amsterdam 10-07-1913 – New York (USA) 1984 (70/71)8 behaalde na zes jaar lager onderwijs zijn diploma bij de winkeliersvereniging en werd leerling-koopman in een woonmagazijn.Stadsarchief Amsterdam te Amsterdam, Militieregisters
Deel: 4484, Periode: 1827-1940, Amsterdam, archief 5182, 10 juli 1913.
Soesman Konijn en Ad Grimmon
Het verhaal gaat dat Ad Grimmon een tijdje bij de familie Konijn heeft gewoond.Gesprek familie, 30-09-2021 Dat is goed denkbaar, medio jaren ’20 verbleef hij tijdelijk op verschillende adressen en wellicht ook hier. Tegelijk is het misschien opmerkelijk; het zou niet gebruikelijk zijn geweest dat katholieke en joodse families bij elkaar over de vloer kwamen.Denise Citroen http://www.denisecitroen.nl/afb/media/HPoLn13.pdf Het contact tussen Konijn en Grimmon moet goed zijn geweest en het werd jarenlang voortgezet. Konijn had een aantal maatschappelijke functies, hij was bestuurslid van het Nederlands Israëlitisch Armbestuur (NIA) en ook van het Nederlands Israëlitisch Ziekenhuis, dat klinieken in Amsterdam en Apeldoorn bouwde. Grimmon verkreeg, nadat hij zijn werk als architect-intérieur voor de gemeente Amsterdam in 1928 had beëindigd, meerdere opdrachten van het Nederlands Israëlitisch Ziekenhuis: voor de inrichting van de bestuurskamer aan de Nieuwe Keizersgracht in Amsterdam (1931), voor interieuradvies voor de Mannenkliniek in het Apeldoornsche Bosch (1931) en voor de verbouwing van het A.C. Wertheimhuis plus werkplaats aan de Plantage Parklaan in Amsterdam (1934).
‘Vrijwillige verkoping’
Tussen 27 januari en 27 februari 1939 verschenen er acht advertenties in het Algemeen Dagblad en De Telegraaf. Onder de kop ‘vrijwillige verkoping’ werd daarin aangekondigd dat makelaars W.C. Deenik jr. en M.G. Sjouwerman het voortdurend recht van erfpacht met opstal herenhuis met tuin aan de De Lairessestraat 39, groot 72 aren en 71 centiaren, op 27 februari 1939 ‘s avonds na zes uur in het verkooplokaal Frascati en onder toeziend oog van notarissen Arn. v.d. Berg en E. Spier in veilig zouden brengen.o.a. Algemeen Handelsblad, 3 februari 1939 In kapitale letters stond hieronder: “Aan dit perceel is bij de bouw bijzondere zorg besteed door het aanbrengen van een Carrara-marmeren bekleding in de ruimte traphal, fraaie parketvloeren, mahonie en gedeeltelijk palissander houten betimmeringen, glas in lood raam enz.”.
Op 21 maart 1939 verhuisden Soesman en Julie Konijn naar een flatwoning aan de overkant, De Lairessestraat 88. Hun zoon Bram, die hier woonde, was voor twee jaar in Waalwijk.Bram Konijn werd na terugkomst in 1942 inspecteur bij de Joodsche Raad in Amsterdam, afdeling Kamp Westerbork. In september 1943 werd hij ontslagen en dook alsnog onder, aan de Ceintuurbaan. Zie ook Verwaijen 2022, p. 224-225
Holocaust
In het jaar daarop, binnen een maand na de Duitse bezetting, vroeg hun jongste zoon Henk een paspoort aan.Paspoortnummer 737691, afgegeven 8 juni 1940, Stadsarchief Amsterdam te Amsterdam, Paspoortaanvragen ’40-’45. Deel: 7391, Periode: 1939-1945, Amsterdam, archief 5181, inventarisnummer 7391 Hij was 22 jaar en vertrok voorgoed naar Amerika. Andries Verkozen, echtgenoot van zijn zus Margaretha, was op 17 december al naar New York vertrokken, met het vrachtschip Volendam.318-04.1463 Passagiersregisters lijn New York-Rotterdam 1938, 6 sep-24 dec, met vrachtschepen over 1938, 06-09-1938 t/m 24-12-1938 Margaretha reisde hem in 1941 achterna.Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 448, Gemeente Amsterdam, Periode 1939-1960 Ook Henk wist te ontkomen naar de Verenigde Staten.
In september 1942 besloten Martha en Max Kalker-Konijn, toen 33 en 36 jaar oud, hun kinderen in veiligheid te brengen door hen via vrijwilligers uit het verzet onder te laten brengen bij verschillende gezinnen in Deventer. Een student bracht hun zoon, een baby van drie maanden oud, in een sinaasappelkistje achterop de fiets naar Deventer; hun dochter is bij zeven verschillende families ondergedoken geweest. Zelf probeerden Martha en Max naar Zwitserland te vluchten, maar zij werden aangehouden bij de Franse grens en gedeporteerd naar Drancy, een ‘doorgangskamp’ bij Parijs van waaruit circa 70.000 Joden zijn gedeporteerd. Uiteindelijk zijn zij, waarschijnlijk direct na aankomst in juli 1943, in Auschwitz om het leven gebracht.
Soesman en Julie Konijn-Prins waren, na terugkomst van Bram aan de De Lairessestraat 88, in 1942 verhuisd naar het Afrikanerplein 4. Daar woonden zij totdat zij op 21 juni 1943 werden gedeporteerd naar Kamp Westerbork en op 15 februari 1944 naar concentratiekamp Bergen-Belsen. Soesman overleed hier op 28 januari 1945, Julie enkele weken later, op februari 1945.
Er zijn Stolpersteine voor Soesman Konijn en Julie Prins gelegd bij het woonhuis aan de De Lairessestraat 88, en voor Martha Konijn en Max Kalker aan de Wouwermanstraat 37. Hun namen zijn opgenomen in het Holocaust Namenmonument aan de Wibautstraat.
Een jaar na de oorlog heeft Bram Konijn de kinderen van zijn zus Martha teruggevonden in Deventer. Ze werden door na de oorlog hem en zijn echtgenote geadopteerd en groeiden na emigratie op in de USA.Verwaijen 2022
© Archief Grimmon
