Met architect Harry Abels, die samen met interieurarchitect Evelyne Merkx de raadzaal van het stadhuis in Enschede restaureerde, en Dirk Baalman, architectuurhistoricus en vm. directeur van Het Oversticht, zocht ik vanmiddag op de zolder van het stadhuis van Enschede naar het bureau van de burgemeester dat negentig jaar geleden werd ontworpen door Ad Grimmon.
Het Stadhuis van Enschede is een buitengewoon indrukwekkend stadhuis. Het is het resultaat van de meervoudige opdracht die de gemeente Enschede in 1928 uitschreef op voorstel van de commissie van Voorlichting van de BNA, bestaande uit Rijksbouwmeester Kees Bremer
Gustav Cornelis, Rotterdam, 7 juli 1880 – Arnhem, 14 augustus 1949 (69)en de architecten Gerrit VersteegVlaardingen, 2 augustus 1872 – Amsterdam, 13 mei 1938 (65) en Willem Dudok.Amsterdam 06-07-1884 – Hilversum 06-04-1974 (89) Dudok had recent het Raadhuis van Hilversum ontworpen. Naar verluidt heeft het gemeentebestuur van Enschede op initiatief van de toenmalige gemeentesecretaris kennisgenomen van de Hilversumse plannen.
Uit de vijf plannen die anoniem en onder motto werden ingediend selecteerde een beoordelingscommissie van professionals het ontwerp van Gijs Friedhoff.Gijsbert, Rotterdam 21-07-1892 – Haarlem 20-09-1970 (78). Friedhof zou Bremer in 1946 opvolgen als Rijksbouwmeester Friedhoff betrok tal van architecten en kunstenaars bij de totstandkoming van het Stadhuis van Enschede; onder hen ook Ad Grimmon, die de burgemeesterskamer inrichtte en het meubilair voor deze kamer ontwierp.
Ruimtelijk, functioneel en technisch, de materialen, details en de kunstwerken: alles in het Stadhuis van Enschede is zorgvuldig, vakkundig en in samenhang erg mooi ontworpen. Daarbij zorgt een zeer vernuftig ventilatiesysteem via de toren, met een machinekamer in de kelder en waarbij rekening wordt gehouden met de windrichting, voor een prima binnenklimaat.
De toren met het ventilatiesysteem
Het Stadhuis van Enschede is een Rijksmonument.Nr. 510599 Een virtuele rondleiding van Harry Abels en Dirk Baalman is hier te bekijken.
Het Stadhuis, inclusief de daarvoor ontworpen inrichting, werd gebouwd in een periode van drie jaar (1930-1933). Dit tempo kon onder meer worden bereikt doordat de kosten voor materiaal weliswaar hoog, maar die voor arbeid laag waren. Omdat de loonontwikkeling na de oorlog sterk achterbleef bij prijsstijgingen, werden loonstijgingen onvermijdelijk. In de jaren 1950-1954 volgden maar liefst vijf loonrondes. Nadat de regering in 1974 nogmaals ingreep in de loonontwikkeling, is de situatie definitief omgedraaid.De geleide loonpolitiek zou tot 1957 voortduren. In 1974 greep het kabinet Den Uyl als gevolg van de oliecrisis nogmaals in de loonontwikkeling in. Zie verder o.a. Van der Velden (2013), en de Machtigingswet 1974
De sterke stijging van het arbeidsloon is van grote invloed geweest op de bouwcultuur in Nederland, maar bij het Stadhuis van Enschede was indertijd nog veel mogelijk. Dat is overal in het gebouw goed te zien. Wat betreft de materialen: hoewel die verhoudingsgewijs duur waren, kon Nederland goedkoop aan tropische houtsoorten uit Nederlands Indië komen, zoals coromandel: een donkere, gestreepte tropische houtsoort die het Stadhuis is toegepast en die door Ad Grimmon ook in Amsterdam vaker werd gebruikt – bijvoorbeeld, voor de stoel van de Burgemeester van Amsterdam, die hij in 1926 maakte.
Zowel buiten als binnen ziet het gebouw eruit of het recent is opgeleverd. Het functioneert – met enkele aanpassingen – prima voor het oorspronkelijke doel en bij eigentijds gebruik. Dat sprak niet altijd vanzelf. In 1986 constateerde het gemeentebestuur van Enschede dat het oorspronkelijke karakter van het Stadhuis door enkele interne verbouwingen verloren was gegaan. Daarom besloot de raad tot herstel van de originele stijl van het gebouw. Na uitvoering van dit plan was wederom behoefte aan een visie, en dus maakten Harry Abels (architectenbureau IAA) en Dirk Baalman (Het Oversticht) in 2006 een analyse van de cultuurhistorische waarde van het door Friedhoff ontworpen ‘Gesamtkunstwerk’.Motie ChristenUnie Enschede, 21 februari 2011
In 2007 werd de Raadzaal gerenoveerd door Evelyne Merkx in samenwerking met IAA. Maar de cultuurhistorische betekenis van het monumentale meubilair uit de Raadzaal in 2007 leek aan de gemeentelijke aandacht te ontsnappen. Het meubilair bleek te zijn opgeslagen in een spinnerij in Oosterveld in Enschede. “Het meubilair van Friedhoff moet ooit terugkeren op een herkenbare plaats in het stadhuis. Alleen onder die voorwaarde stemde de Rijksdienst voor Monumentenzorg in 2006 in met de vervanging van het meubilair in de raadszaal. Het is alleen nog volstrekt open wanneer de meubels weer te zien zijn in het stadhuis. Dit jaar nog moet er een totale visie komen voor de invulling van het stadhuis”, aldus Tubantia in 2017.Tubantia, 9 maart 2011, digitale update 25 maart 2017
In de burgemeesterskamer is origineel, door Grimmon ontworpen, meubilair te vinden. Er gaat een verhaal dat het oorspronkelijke bureau van de burgemeester een glasplaat zou bevatten boven een lade waarin de burgemeestersketting werd bewaard, zodat deze altijd te zien was. Dit bureau hebben we vanmiddag ook op de zolder van het Stadhuis, waar oorspronkelijk meubilair in een houten rek is opgeslagen, niet terug kunnen vinden.
© Archief Grimmon, 4 augustus 2021
